Nakon debakla protokola iz Kjota javila se potreba za regulaciom emisije gasova staklene bašte koja je definisana Pariskim sporazumom iz februara 2021. godine. To bi trebalo uraditi smanjenjem emisija što je prije moguće, kako bi se u drugoj polovini 21. vijeka „postigla ravnoteža između antropogenih emisija iz izvora i uklanjanja gasovima sa efektom staklene bašte“. Da bi se zadržalo ispod 1,5 °C globalnog zagrijevanja, emisije gasova staklene bašte moraju biti smanjene za 50% do 2030. godine, sa ciljem da do 2050. postanemo neutralni. Jedna od potpisnica ovog sporazuma je i prva ekološka država, a kakav odnos baštini prema prirodi, vjerovatno i posljednja – Crna Gora.
Nedavno se iz skupštinskih klupa, a iz usta ministra energetike dr Saše Mujovića govorilo na ovu temu. Po njegovom mišljenju, zbog niskog stepena industrijalizacije u Crnoj Gori bi se mogla umanjiti emisija gasova staklene bašte na tri načina:
- Zatvaranjem TE Pljevlja, kao najvećeg zagađivača u čitavoj državi, ali i proizvođača električne energije što nam je najznačajniji izvozni artikal, pa je to u ovim okolnostima nemoguće dok se ne obezbjedi adekvatna alternativa.
- Smanjenjem stočnog fonda koji je najveći emiter metana, što takođe nije moguće. Šta više, naša proizvodnja ne podmiruje potrebe građana Crne Gore, pa je neophodno i povećati je.
- Smanjiti emisiju gasova drumskog saobraćaja korišćenjem prevoznih sredstava na električni pogon, koji zbog standarda građana nije moguć.
Razmišljajući na ovaj način Crna Gora nije u mogućnosti da ispuni preuzete obaveze.
Međutim, prema podacima Evropske agencije za životnu sredinu iz 2019. drumski saobraćaj emituje 20.5% gasova staklene bašte i ma koliko da je smanjimo nije moguće doći do obećanog nivoa zagađenja, ali ipak postoje metode koje možda neće dovesti do smanjenja u zahtjevanom obimu, ali mogu pokazati partnerima iz međunarodne zajednice rješenost da se suočimo sa ovim problemom, a i civilizacijski domet našeg društva, i pridružimo onom razumnijem dijelu svijeta.
Smanjenje emisije gasova staklene bašte mjerama u drumskom saobraćaju podrazumijeva kombinaciju tehnoloških, regulativnih i bIhavioralnih strategija. Evo nekoliko efikasnih metoda koje su dale rezultate:
Ulaganje u pouzdane i efikasne sisteme javnog prevoza može podstaći ljude da koriste sredstva gradskog prevoza umjesto privatnih vozila.
Programi koji promovišu zajedničko putovanje mogu pomoći u smanjenju broja vozila na putevima, što direktno dovodi do smanjenja emisija.
Uvođenje strožijih standarda energetske efikasnosti i emisije gasova staklene bašte za motorna vozila može ih značajno smanjiti.
Podsticanje upotrebe električnih i hibridnih vozila može drastično smanjiti zagađenje vazduha, pošto ova vozila proizvode malo ili nimalo izduvnih gasova na lokacijama gdje se koriste. Nažalost, u Crnoj Gori još uvijek nije razvijena proizvodnja električne energije iz alternativnih izvora kojom bi se punili automobili bez zagađenja, već preostaje tradicionalna elektro-naponska mreža kojom se samo izmješta zagađenje u regije gdje se proizvodi struja.
Korišćenje pametnih sistema upravljanja saobraćajem može smanjiti gužve i stajanje u mjestu, što smanjuje emisije.
Implementacija zona sa niskim emisijama (LEZ): Uspostavljanje područja gdje su dozvoljena samo vozila sa niskim emisijama može poboljšati kvalitet vazduha u urbanim sredinama.
Promocija nemotorizovanog saobraćaja: Stvaranje sigurne infrastrukture za pješake i bicikliste može podstaći korišćenje ovih vidova prevoza i smanjiti zavisnost od vozila. U značajnom broju evropskih gradova SUMP-ovi (Sustainable urban mobility plan) daju odlične rezultate a i obavezni su za gradove iznad 100000 stanovnika. Čak i podsticanje redovnog održavanja motornih vozila može osigurati da rade efikasno i emituju manje zagađenje.
Promovisanjem korišćenja čistijih goriva (kao što su biodizel ili komprimovani prirodni gas) može doći do smanjenja zagađenja iz vozila. Podizanje svijesti o ekološkom uticaju korišćenja automobila može podstaći pojedince da donesu ekološki prihvatljivije odluke o prevozu, iako je to dugotrajan proces.
Vlade mogu uvesti strožije standarde za emisije i regulative koje ograničavaju broj vozila sa visokim zagađenjem, tj. državni ekološki fondovi bi umjesto podsticanja kupovine skupih električnih automobila ova sredstva mogla uložiti u uklanjanje sa naših puteva neregistrovanih i starih automobila koji su veliki zagađivači. Osim što je ta metoda u našim uslovima efikasnija, na neki način je i pravednija jer pomaže ljudima kojima nisu dobitnici tranzicije da poboljšaju uslove za život, a oni koji imaju mogućnosti da voze nove automobile koji su ekološki prihvatljiviji će ih svejedno kupovati.
Podsticanje preduzeća da omoguće rad na daljinu takođe može smanjiti potrebu za svakodnevnim putovanjem, čime se smanjuje zagađenje, ali i saobraćajne gužve.
Savremena sredstva vazdušne urbane mobilnosti takođe mogu doprinijeti manjoj upotrebi drumskih vozila, a pametnim planiranjem prostora svesti upotrebu motornih vozila na najniži mogući nivo. Samo što ove mjere mogu biti srednjeročno i dugoročno planirane.
Implementacija kombinacije ovih metoda može značajno poboljšati kvalitet vazduha i doprinjeti zdravijem okruženju, i na taj način Crna Gora može participirati u realizaciji Pariskog sporazuma, koji je u ovom trenutku mjera patriotizma, jer ostavljanje zdrave životne sredine generacijama koje dolaze mora biti cilj naše generacije.
Dejan Tofčević
Tekst je izrađen uz podršku Regionalne kancelarije Fondacije Heinrich Böll u Beogradu